En un paraje espectacular, desde el que se domina las gargantas del río Vero y la Choca, se encuentran los acantilados y oquedades del Tozal de Mallata.  Aunque desconocemos los motivos, sucesivas culturas prehistóricas se vieron atraído por este lugar, tal como demuestra la concentración de estaciones pintadas. ¿Nos encontramos en lo que pudo ser un gran santuario?

Durante el Neolítico, una nueva cultura de agricultores y ganaderos se extendió por la Península Ibérica y se asentó para crear poblados estables. 

Entre el 5.000 y el 1.500 a.C., las sociedades de economía agraria y ganadera del Neolítico y Edad de los Metales, utilizaron un estilo artístico propio, el Esquemático. En abrigos de pequeñas dimensiones, como los de Mallata, se representaron motivos de marcada sintetización y esquematismo.   

En Mallata I destacan tres escenas, en las que unos hombres sujetan varios ciervos por el hocico mediante el uso de cuerdas. El abrigo también conserva varias figuras de antropomorfos, un curioso animal astado, un posible jabalí y diversos signos lineales, circulares y cruciformes.

En el abrigo de Mallata B aparece una escena formada por trece personas llevando tocados o peinados destacados. Una de ellas sujeta una cuerda para amarrar a un cuadrúpedo por el hocico. Varios signos ramiformes completan el conjunto pictórico.

El arte Esquemático es el más abundante del río Vero. Encontramos otros abrigos, como los de Barfaluy, Quizans, Gallinero o Escaleretas.

Señalización del recorrido: Ruta al Tozal de Mallata.

Visita guiada: . Duración: 1h 30 minutos. (20 minutos de aproximación a pie, ida). Consulta aquí los horarios de las visitas. Reservas aquí.

Estilo artístico: Esquemático

De grotten van Quizans

De rotstekeningen van Quizans bevinden zich binnenin een grote kalkholte, op het zuiden. Vanuit de holte heeft u een prachtig uitzicht over Somontano en de Vero-vallei. De grotten van Quizans bieden een variatie aan Schematische afbeeldingen, de meeste in de Vero-vallei (5000-1500 v. Chr.). In het midden van de holte vindt u de rood geschilderde afbeelding van een hertachtige, een piepkleine geitachtige, diverse vingerafdrukken, strepen en arceringen.

• Plaats: aan de rechterkant van de Vero, op de weg die van San Pelegrín naar de grot van Chimiachas gaat.
• Begin van de route: Alquézar, huisje bij de Baseta.
• Totale duur van het bezoek zonder gids: 4 uur (2 uur om er te voet te komen, heenweg)
• Inhoud: een hertachtige, een geitachtige, vingerafdrukken, strepen en arceringen
• Schematische stijl

De grot van Chimiachas

Deze grot bevindt zich aan de rechterkant van de kloof van Chimiachas, die u te voet kan bereiken vanaf het dorpje San Pelegrín of vanaf Alquézar. De kleine holte (18 x 5m.) ligt op het zuidoosten en herbergt één enkele roodgeschilderde figuur. Het gaat hier om een prachtig, statisch hert met een geweldige afwerking, kwaliteit en schoonheid. U ziet de basis van het profiel gevuld met egale verf waarbij verschillende tonen rood gebruikt zijn.

• Plaats: aan de rechterkant van de Chimiachas kloof.
• Begin van de route: Alquézar, huisje bij de Baseta.
• Totale duur van het bezoek zonder gids: 6 uur (3 uur om er te voet te komen, heenweg)
• Inhoud: prachtig hert
• Levantijnse stijl

El abrigo de Arpán está situado en el barranco del mismo nombre, afluente del río Vero. A escasa distancia también se encuentra la Cueva de la Fuente del Trucho, único yacimiento en Aragón con pinturas de estilo Paleolítico (22.000 a.C.).

Durante el periodo comprendido entre el 6.000 y el 4.000 a.C., los grupos humanos que habitaban estas montañas representaron, a través de la pintura, su cultura y forma de vida basada en la caza, la pesca y la recolección.  Para ello utilizaron un estilo propio, el Arte Levantino, exclusivo del ámbito mediterráneo de la Península Ibérica. 

Tras la llegada de los primeros agricultores y ganaderos, en torno al 5.000 a.C., esta sociedad se transformó e incorporó paulatinamente los nuevos avances y nuevas formas de expresión.

Arpán cuenta con un importante conjunto de pinturas levantinas en color rojo. Destaca la figura de un ciervo completo y restos de tres más, dispuestos de forma alineada, dirigiéndose hacia la figura de un cazador con el arco tensado. En la pared izquierda se representa otro arquero y una posible escena de recolección de miel, en la que una persona utiliza una escalera para alcanzar el panal.

También existen varias figuras en estilo esquemático, como un cuadrúpedo, un arquero enfrentado a un ciervo y un antropomorfo.

En torno al río Vero existen otros abrigos con pinturas levantinas, como son los de Muriecho, Regacéns o Chimiachas.

Señalización del recorrido: Ruta al abrigo de Arpán.

Visita guiada: . Duración: 2 horas (30 minutos de aproximación a pie, ida). Consulta aquí los horarios de las visitas. Reservas aquí.

Estilo artístico: Levantino y Esquemático

De tekeningen bevinden zich bovenop een indrukwekkende, steile rots, waar het Choca-ravijn uitkomt in de río Vero. Deze enorme en aangrijpende plek met een overvloed aan water en gunstig voor de jacht, moest wel een speciale betekenis hebben voor degenen die er duizenden jaren geleden woonden, want hier ligt de grootste hoeveelheid geschilderde grotten.

Het landschap dat we vandaag de dag zien is een venster naar het verleden, maar in dit prehistorische toevluchtsoord ontbreken vele andere sporen van menselijke aanwezigheid, die met het verstrijken van de jaren verdwenen zijn.

Trappen, touwen en tuigen moeten de grotten bereikbaar gemaakt hebben; ook zouden er symbolische of decoratieve objecten geweest kunnen zijn en naast de rotstekeningen, zouden er ook andere tekeningen geweest zijn op leer, hout en stoffen die niet bewaard gebleven zijn.

Alleen de rotskunst gemaakt met minerale kleurstoffen heeft het verstrijken van duizenden jaren overleefd, en deze kunst geeft ons de kans de codes en betekenissen van de magische, prehistorische wereld te doorgronden.

Het geheel van Barfaluy omvat drie grotten met schematische tekeningen, het grootste geheel van het Parque Cultural del Río Vero.

Het tekenen wordt gedaan met de vingers of met dikke kwaststrepen, daarom is het resultaat enigszins grof. Alleen de geweien lijken gedaan te zijn met fijnere streken, misschien met een veer of een fijne kwast. Er zijn geen schaduwen of nuances die meer volume geven aan de figuren.

Deze afbeeldingen zijn echter het resultaat van een complex intellectueel systeem, en verre van argeloze of onhandige tekeningetjes.

De artiest heeft 6 geiten getekend van opzij, maar de 2 hoornen van voren. Dit “verdraaide perspectief” is een gebruikelijk kenmerk van alle prehistorische kunst. Het voldoet aan een intellectueel, maar niet visueel realisme: de artiest schildert iets waarvan hij weet dat het bestaat, maar wat hij niet kan zien.

De figuren zijn tijdloos, wars van tijd en ruimte, omdat er geen referentie met de omgeving is; alleen symbolen waarvan de betekenis ons ontgaat.

Het is een synthetische en symbolische kunst. De geweien van de dieren krijgen een bovenmatige ontwikkeling en de vingers van de menselijke figuren lijken op klauwen. 

• Plaats: bovenop een indrukwekkend steile rots, in de kloof van Choca, zijrivier aan de rechterkant van de río Vero.
• Begin van de route: plein in Lecina
• Totale duur van het bezoek met gids: 2 uur en 30 minuten (1 uur om er te voet te komen)
• Inhoud: menselijke figuren, sommige uitgebeeld in een tafereel, symbolen, groepen geitachtigen en viervoeters.
• Stijl: schematisch