Sinds mensenheugenis bleven de bevloeide gronden van Somontano onderhouden door middel van een netwerk van bevloeiingskanalen, waterkeringen en stuwdammen.

De dam van Pozán is een van de grootste werken in zijn klasse, het best gebouwd en bewaard.

Het gaat om een stevige muur, goed verankerd op de rotsen, gebouwd op een punt waar de rivier een grote poel had gevormd, die dieper zou worden door de waterval.

De bedoeling was dat de dam het waterniveau zou verhogen om het naar het bevloeiingskanaal van San Marcos te leiden en om het te gebruiken om diverse molens en een volmolen te verplaatsen, en om de boomgaarden van Castillazuelo en Barbastro te bevloeien. 

.

• 
• 
• 
• 

 

Het stuwmeer van la Fondota werd aan het einde van de 18^e eeuw gebouwd met als hoofddoel water op te slaan voor de irrigatie. Want hoewel er geen enkele rivier het gebied van Azlor doorkruist, zijn er in de omgeving wel talrijke waterbronnen die belangrijke kreken en ravijnen, zoals die van Clamor, van water voorzien.

In het stuwmeer is meer dan 64 miljoen kubieke meter water ingedamd. Daarmee moet het één van de grootste stuwmeren van heel Spanje zijn geweest toen het gebouwd werd. De werkzaamheden gingen in het jaar 1795 van start en duurden minstens 5 jaar. Het is nu, na de recente renovatiewerkzaamheden, nog steeds in gebruik.

Het is niet alleen bekend als het stuwmeer van la Fondota, maar ook als “Pantano de los moros”  (moeras van de Moren), wat erop wijst dat dit water al heel lang geleden gebruikt werd. Hoe dan ook, de volkstraditie schrijft de bouw van veel werken waarvan de herkomst niet meer bekend is toe aan de Moren, zoals de “pozo fuente de los Moros” (waterput van de Moren) in Ponzano, de “Pozo de hielo d´os moros" (ijsput van de Moren) in Buera of  “las balsas de Basacol” (de plassen van Basacol) in Alquézar...

 

• 
• 
• 
• 

 

Eén van de elementen uit het erfgoed van Somontano die bijdragen aan het eigen karakter van de streek zijn de gelijksoortige waterbronnen die in de hele streek voorkomen.

De basis van al deze bronnen is een ontwerp dat ontstond gedurende de 16^e eeuw, een tijdperk waarin het door nieuwe technieken, de vaardigheid van de meester loodgieters en het economische welzijn, mogelijk was om deze waardevolle vloeistof dichter bij de mensen te brengen.

Dit simpele ontwerp, dat tot het begin van de 19^e eeuw gebruikt werd, bestaat uit een vierkanten onderstel, bedekt door een simpele kroonlijst. Op dit onderstel is een geboogde muur gebouwd waaruit pijpen steken die in het water voorzien.

Deze bron staat bekend onder de naam Labanera. Ze valt op vanwege haar forse omvang, de uitmuntende kwaliteit van de bewerking in het steen en de stenen trap. Dit laatste element geeft het geheel een monumentaal voorkomen.

Naast de bron staan de wasbakken die uitgehold zijn in het zandsteen.

Ze zijn bekend als Moorse wasbakken, omdat in het onderbewuste van de voorvaderen van de huidige Spanjaarden alles waarvan de herkomst niet meer bekend is alleen afkomstig kon zijn uit het “tijdperk van de Moren”.

Sommige plekken met water, zoals deze bronnen en wasbakken, worden bewoond door prachtige vrouwen die in deze streek “moras” (Moorse vrouwen) of “lavanderas” (wasvrouwen) worden genoemd.

In het maanlicht kammen zij hun lange blonde haren met olie van de jeneverbes, terwijl hun ontbloot bovenlijf en dansende voeten nat worden van de ochtenddauw.

Ze zijn erg verlegen, waardoor ze zich niet snel laten zien. Normaal gesproken is alleen hun witgoed zichtbaar dat te drogen is gehangen op de struiken of tussen de bomen. Maar als iemand met een schoon geweten het geluk heeft ooit een van hun kledingstukken te bemachtigen, zal die persoon voor altijd gelukkig en rijk zijn. Er wordt ook beweerd dat deze kledingstukken de betovering van heksen ongedaan kunnen maken...

Deze fantastische geesten die met de natuur en het water te maken hebben, hebben een connectie met eeuwenoude tijdperken en Griekse mythen, zoals die van de waternimfen en de nimfen van de fonteinen en waterbronnen. 

 

• 
• 
• 
• 

 

Over deze brug stak men de Vero over op de weg die van Sobrarbe naar Barbastro beneden liep.

Gesitueerd op het einde van het Veroravijn draagt deze brug bij aan het vergroten van de schoonheid van de omgeving, een van de indrukwekkendste in Somontano.

Wie dichterbij komt zal zich verbazen over de onnodige breedte van de brug, die het nauwe en steil oplopende pad van beide oevers met elkaar verbindt.

Dat hij op een plek staat die zo moeilijk te bereiken is vanaf beide hellingen wordt alleen gerechtvaardigd door de belangrijke positie die Alquézar innam als verbindingsplaats in vroeger tijden.

Deze brug heeft enkele eigenaardigheden die hem onderscheidt van andere bruggen in Somontano: hij is gebouwd met een hoek erin, heeft twee bogen, de ene licht puntig en de andere halfrond, het ene stuk is recht, het andere iets gebogen, en er is geen brugleuning…

Ofschoon in de overlevering verteld wordt dat de brug door de Romeinen gebouwd is, zoals vele andere stenen bruggen, gaat het hier om een exemplaar uit de 16^e eeuw.

 

• 
• 
• 
•