Patrimonio Hidráulico
De waterval of waterkering. Pozán de Vero
Sinds mensenheugenis bleven de bevloeide gronden van Somontano onderhouden door middel van een netwerk van bevloeiingskanalen, waterkeringen en stuwdammen.
De dam van Pozán is een van de grootste werken in zijn klasse, het best gebouwd en bewaard.
Het gaat om een stevige muur, goed verankerd op de rotsen, gebouwd op een punt waar de rivier een grote poel had gevormd, die dieper zou worden door de waterval.
De bedoeling was dat de dam het waterniveau zou verhogen om het naar het bevloeiingskanaal van San Marcos te leiden en om het te gebruiken om diverse molens en een volmolen te verplaatsen, en om de boomgaarden van Castillazuelo en Barbastro te bevloeien.
.
De fontein de las Calzadas. Barbuñales
In 1571 gaf het bestuur van Barbuñales de opdracht aan Simón de Carre en Rodrigo del Camino deze fontein te bouwen.
Zoals vele andere steenhouwers, kwamen deze twee oorspronkelijk uit Ajo in Santander en had het werk hen naar Somontano gebracht. Aangezien ze in een welvarende tijd leefden, hadden ze al vele bouwwerken (bruggen, kapellen, kerken en herenhuizen) op hun naam staan en hun werk werd in het hele rijk erkend.
Ze hadden in Cuenca gewerkt en in Zaragoza, ze hadden bruggen, kapellen en molens gebouwd en dankzij hun werk in Barbuñales kregen ze de opdracht om in Barbastro de (nu niet meer bestaande) Fuente del muro uit steen te houwen.
Hoewel de fontein sober en functioneel is, geeft het met zorg en aandacht bewerkte steen – als was het bestemd voor een kerk - het bouwwerk een nobel voorkomen.
Zoals bij bijna alle fonteinen in Somontano, wordt het water gekanaliseerd en komt het van veel verderop naar deze publieke plaats.
In de droge gebieden was de fontein de enige manier van watervoorziening. Hier vulde men de waterkruiken voor thuis, drenkte men de paarden en het vee, werden af en toe kleren gewassen en besproeide men de moestuinen in de buurt met overgebleven water.
De moorse waterputten. Ponzano
De oorsprong is onzeker, misschien van de islamitische periode of nog ouder en de bron werd gebruikt tot een paar decennia geleden toen stromend water zijn intrede deed.
Om water te kunnen gebruiken zocht men hier een makkelijke toegang, zodat de vrouwen deze verplichte dagelijkse taak konden vervullen.
In het nabije Laluenga ligt de grootste van alle putten die er zijn in Somontano, daarom is daar het Centrum van pozos fuente neergezet, een kleine ruimte waar de bezoeker de sleutel vindt om de bijzondere elementen van deze waterbouwkundige architectuur te begrijpen en te waarderen, die verspreid is over de hele regio: Lagunarrota, Monesma de San Juan, Laperdiguera.
De oversteekplaatsen. Pedruel
Het contact tussen de dorpen in de vallei van Rodellar verliep eeuwenlang over een uitgebreid netwerk van goede wegen die omheind waren door muren van droge steen, die het vee de weg naar de akkers versperden.
Om obstakels te overbruggen als een rivierloop werden bruggen gebouwd, (de las Cabras of de Pedruel) of simpelweg pasaderas, grote stenen die het mogelijk maakten om droog aan de overkant te komen.
Net als boomstammen die op de rivierbedding gelegd worden, is het plaatsen van stenen het oudste en simpelste systeem dat de mens sinds de prehistorie heeft gebruikt. Het wad van Pedruel kon dankzij deze oversteekplaatsen overbrugt worden.
