De zielen van de overledenen hebben tot de eerste november de tijd om zich te installeren op de plek die de natuur hen heeft aangewezen: de onderwereld. Om de verloren zielen te begeleiden heeft men in Somontano vele rituelen ontwikkeld. Herrie, gebeden, lichten en voedsel moet de overgang makkelijker maken. Elk jaar opnieuw wordt dit herleefd in Radiquero tijdens Noche de Ánimas.

 Allerheiligen was zowel een dag van rouw en gebed als een blijk van respect en herinnering aan de doden. ‘s Ochtends begaven de vrouwen zich naar het kerkhof om de graven van hun geliefden te versieren met bloemen. De kinderen maakten overdag doodshoofden van pompoenen die in de moestuinen gekweekt werden als voedsel voor de varkens. In de middag, net voor het donker werd, werd de rozenkrans gebeden. Eindelijk, als de “Noche de Ánimas” gevallen was, werd de stilte verbroken door het luiden van de klokken, die uur na uur de dodenslag luidden. De kinderen liepen door de straten van het dorp met een kaars in de uitgeholde pompoen, een ritueel dat de dolende geesten moest verjagen naar de plek waar ze hoorden.

Die nacht, in de huizen rond het haardvuur, werden verhalen verteld van begraafplaatsen, heksen, van dwergen en verdwenen mensen, terwijl ze heilige botten, beignets en panellets aten.

In Radiquero worden op 1 november nog altijd doodshoofden gemaakt van pompoen en Noche de Ánimas geeft het dorp een feestelijk en tegelijk duister karakter. De mensen komen samen, vertellen verhalen en mysterieuze vertellingen, organiseren workshops en eten heerlijke zoetigheden. 

.

Tussen de verlaten dorpen Otín, Nasarre en Rodellar, via een weg door het ravijn van Mascún, komt u bij dolmen van la Losa Mora.

Het is een prehistorische graftombe gebouwd door de eerste neolithische herders van Guara, zo’n 4.000 jaar geleden. Hun cultuur kennen we alleen door deze indrukwekkende megalithische getuigen. Deze in het Guara-gebergte is onderdeel van een belangrijk geheel dat zich geografisch gezien van de Pyreneeën tot aan de “Sierras Exteriores” uitstrekt.

Rond dit hunebed vertellen de herders van Guara verhalen over heksen, verloren schatten, geestverschijningen en bovennatuurlijke gebeurtenissen, zoals die over een bewoner van Rodellar die ging verkopen in Nocito. Toen hij Losa Mora passeerde klom een menselijke verschijning met stralende lichten om zijn hoofd, op de rug van zijn rijdier en ronselde de ongelukkige venter af.

Een legende vertelt over een Moorse koning, verliefd was op een christelijke prinses, en die met haar op een paard vluchtte, achternagezeten door haar familie en omringd door pijlen. Toen hij van zijn paard afkwam, ontdekte hij dat zijn geliefde dood was. Hij huilde bittere tranen om haar, begroef haar resten en daar bovenop richtte hij deze grafheuvel op. Daarna ging hij zijn vijanden tegemoet en hij liet zich doden.

Ook gaat het verhaal dat een spinster door deze regio kwam met haar spinnewiel en een grote steen op haar hoofd. Toen ze aankwam bij de plaats waar het hunebed ligt, liet ze de steen horizontaal op twee andere zakken die verankerd waren aan de grond. Het draad dat de spinster bewerkt met haar spinnewiel vertegenwoordigt het leven: wanneer het draad op is, is de tijd aangekomen van de dood. Dan laat ze de steen die ze meedroeg zakken om daar haar eigen graf mee te maken. 

Het verhaal gaat dat in Salas Altas de heks Gracia la Nadala woonde, die zo´n kracht had dat ze Dominica de Manke, een andere bekende heks uit Pozán de Vero, aan de duivel zelf voorstelde. Samen met andere heksen uit de regio kwamen ze vrijdags bijeen om middernacht en het naburige Peñón de Güera om hun wandaden te plannen.

Bang voor hun krachten probeerden de bewoners van Somontano zich te beschermen middels magische elementen: zonnesymbolen, kruizen, kloppers of motilones, grove figuren uit hout gesneden die men op het luifeldak plaatste zodat het kwade hun huis niet binnen kon.

Casa Cosme, Pedrochil en Mateu behouden op hun houten daken enkele motilones, bekend in Salas Altas als heksenverschrikkers. Het zijn grove figuren die doen denken aan menselijke gezichten of figuren. Door ze hoog op het huis te plaatsen, naast de kleine toegangsdeuren, wilden ze het zo beschermen. 

Son muchas las historias, creencias y leyendas que nos pueden contar sobre Guara Somontano.

Pero.. ¿qué es una leyenda? Es una narración de hechos naturales, sobrenaturales o mezclados, que se transmite de generación en generación en forma oral o escrita. Generalmente, el relato se sitúa de forma imprecisa entre el mito y el suceso verídico, lo que le confiere cierta singularidad.

En Guara Somontano encontrarás leyendas sobre brujas, aparecidos y endemoniados, de santos y apariciones milagrosas, que explican hechos históricos y construcciones, rituales, o que nos exponen la formacion de elementos naturales.

¡Adéntrate en este mundo mágico y misterioso!

Si quieres profundizar en este tema, no puedes dejar de visitar el Centro de Interpretación de Leyendas y Tradiones en Adahuesca.